Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği kavramı kanun, yönetmelikler ve cezalar ile ayakta tutulmaktadır. Bu da iş dünyasında iş güvenliğinin genel olarak “uyulması gereken bir formalite” olarak algılanmasına neden olmaktadır. Halbuki iş sağlığı ve güvenliği, yaşam güvenliği ile beraber küçük yaştan itibaren insanlara eğitimler ile aşılanmalıdır. Devlet kanun ve cezaları, iş sağlığı ve güvenliği kavramını sadece desteklemek için kullanmalıdır.
İş Güvenliğinin Önemi
İş güvenliği kavramında “iş” olarak sadece karşılığında ücret alınan faaliyetleri düşünmek yerine yapılan her türlü faaliyeti düşünmeliyiz. İş sağlığı ve güvenliği ise her ne amaçla yapılırsa yapılsın, bir iş sonrasında sağlık durumumuzun başlamadan önceki durumumuzla aynı seviyede olması olarak düşünülmelidir.
Bu açıdan bakıldığında hayatın her alanında tüm faaliyetlerimizde iş güvenliğini ön planda tutmalıyız. Ülkemizde ücretli işler haricinde kalan günlük hayat ile ilgili konular için genellikle yaşam güvenliği kavramını kullanıyoruz ancak tüm kavramların birleştiği yer aynıdır, iş güvenliği.
İş güvenliği için faaliyet öncesinde ve sonrasında sağlık durumumuzun aynı olması demiştik. Gün içinde yaptığımız yüzlerce farklı faaliyetin her biri sağlığımız için bir risk oluşturur. Bu faaliyet adım atmak, merdiven çıkmak, ekmek kesmek, otomobil kullanmak veya temizlik yapmak olabilir. Dikkat ederseniz bunlar sadece ücret aldığımız bir iş için değil kendi günlük yaşantımız içinde de yaptığımız faaliyetler. Elbette bunların hepsi aşırı derecede riskli faaliyetler değil ancak gerekli önlemleri almadan, bazı kurallara uymadan yapıldığında sonucu ölüme varabilecek tehlikeler içermekteler.
ABD’de her yıl yaklaşık 400 kişi uyurken yataktan düşerek ölmektedir. Yani tehlikeler yaşamın her anında çok yakınımızda ve önlem alınmazsa zarar görme riskimiz son derece yüksek. İşte bu nedenle iş güvenliği veya yaşam güvenliği çok önemlidir.
İş Güvenliği Kurallarının Önemi
Bir işin sağlığa olumsuz etkilerini ortadan kaldırabilmek için öncelikle sağlığı nasıl ve neden etkilediği incelenmelidir. Bu incelemeye risk değerlendirme denir ve en basit günlük işler için bile uygulanabilir. Elbette yapılan faaliyetin türüne göre çeşitli risk değerlendirme yöntemleri vardır. Evde perde takmak ve benzin istasyonunda depo temizliği işi aynı yöntemle değerlendirilmeyecektir.
Risk değerlendirme yaparak belirlenen riskler ve etkiler, alınacak önlemlerin belirlenmesi ve bunlara uyulması ile ortadan kaldırılabilir veya zararları kabul edilebilir seviyeye getirilebilir. Bu risklerin tekrar ortaya çıkmaması için belirlenen sürekli önlemlere ise iş güvenliği kuralları diyebiliriz.
Tüm iş güvenliği kuralları yaşanmış kötü örnekler, teorik öngörüler veya matematiksel hesaplar sonucunda ortaya çıkmıştır. İş güvenliği kurallarının en önemli özelliği ise uyulmadığında bireysel küçük yaralanmalardan çevresel felaketlere kadar büyük olaylara yol açabilmeleridir. Tarihte yaşanan tüm çevre felaketleri bir dizi iş güvenliği kuralına uyulmaması nedeniyle gerçekleşmiştir.
Günlük yaşantımızda ise karşılaştığımız her kuralın arkasında bizi bekleyen bir tehlike vardır. Kırmızı ışıkta durmak ve geçmek arasındaki fark belki sadece bir kurala uymamak gibi görünse de sonucu ölüm olabilir. Trafik ışıkları da bir kurallar bütünü yani araç kullanma işi için uyulması gereken kurallardan sadece bir kaç tanesidir.
İşyerinde İş Güvenliği Kurallarına Sadece Uymak Yeterli Mi?
Günümüzde birçok işyerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görev yapmakta, iş güvenliğini sağlamak için bazı kurallar koyulmaktadır. Bu kuralların bazıları tüm çalışanları kapsayabildiği gibi bazıları da çalışanların bir bölümünü kapsayabilir. Örneğin üretim alanında iş eldiveni giymek tüm çalışanları etkileyen bir kural iken pres makinesinin bakımını yaparken uyulması gereken kurallar bakımcı personelleri kapsayacaktır.
İş ile ilgili koyulan çok fazla kural olduğunda çalışanların tüm kuralları bilmesi ve uymasını sağlamak için bazı özel çalışmalar yapılmalıdır. Bunun için en etkili yöntem kuralla uyulması gereken noktalarda kuralları bazı levhalar ve işaretlerle çalışanlara hatırlatmaktır.
Ancak kurallara neden uyduğunu bilmeden sadece uymak iş güvenliğinin tam olarak anlaşılmamasına, mesai dışında uygulanmamasına neden olacaktır.
Örneğin yüksek bir yere merdiven yerine sandalye ile çıkmayı yasakladığınızda çalışanlar bu kurala uyacak ancak neden uyduklarını bilmeyeceklerdir. Günlük yaşamlarında yüksek bir yere sandalye yerine merdivenle çıkmayı bir kültür haline getirmedikleri sürece iş güvenliği tam olarak anlaşılamaz.
İnsanlara kuralları sadece anlatıp uymalarını beklemek, iş güvenliği konusunda belirli bir alan için etkili olabilir ancak tehlike ve risklerin nedenleri anlatılmadığı sürece en basit risk için bile katı kurallar uygulamak gerekip olağan dışı durumlarda hatalı davranışlar sergilemeleri önlenemez olur.
Ayrıca insanların mesai saati dışındaki işlerinde de kurallara uyması, bu kuralları ailesine ve çevresindekilere aktarabilmesi veya kendi yaşam alanı için bazı kurallar oluşturabilmesi, iş sağlığı ve güvenliği kurallarının nedenleriyle birlikte açıklanabilmesi ile mümkün olur.